WISKUNDE

 

Ik ben de gelukkige grootvader van zeven kleinkinderen. Die worden allemaal groter en gaan van de basisschool naar het voortgezet onderwijs, variërend van vmbo tot gymnasium.

Vorige week kocht ik, omdat het me aantrok, een nieuwe rekenmachine bij de Hema, ongeveer 15 Euro. (Mijn eigen eerste rekenmachine was trouwens een 2e hands exemplaar, dat ik voor 75 gulden (!) kocht begin jaren '70). 
Een van de kleinkinderen komt onlangs bij ons, ziet bovenstaand afgebeelde rekenmachine op mijn bureau liggen  en zegt: 'Die heb ik ook net voor de nieuwe school in september moeten kopen!' 
Mijn herinneringen en ook enkele wiskundige begrippen kwamen als vanzelf weer boven!

Dezelfde avond kijk ik in een van Napoleontijdschriften, ik heb er zo'n honderd stuks van.
In nummer 7 (2001) staat op blz. 62 een kort artikel over Le Manuel de Mathématiques, geschreven door de abt Bossut in 1779. 

                                                

Het blijkt het wiskundeboek geweest te zijn van Napoleon! Het bestaat uit een aantal delen, dit is Tome Second (Tweede deel). Ook wij hadden op de middelbare school (ik begon op de HBS in Apeldoorn) diverse wiskundeboeken! Die waren niet altijd gemakkelijk, de leraar had veel uit te leggen, vooral over de toen voor ons nieuwe begrippen (ik was dertien jaar). 

Koninklijke HBS te Apeldoorn

Napoleon was altijd erg geïnteresseerd in klassieke boeken. Hij had er vele in zijn bezit en had ze ook allemaal gelezen! Dit wiskundeboek heeft hij voor zichzelf besteld in de periode, dat hij in Valence was gelegerd als tweede luitenant, dus zijn eerste actieve militaire rang, er staat een leuk beeldje van hem als jongeling in uniform in Valence. 

(Napoleon Bonaparte was in garnizoen te Valence in de jaren 1785 en 1786. Hij arriveerde op 3 november 1785 als tweede luitenant bij het La Fère Artillerie Regiment en verbleef daar tot augustus 1786. Tijdens zijn verblijf in Valence leerde hij zijn vak als artillerist en maakte hij kennis met de lokale samenleving.)

Ik laat hier onder het artikel zien, het Franse titelblad en de vertaling daarvan:

                     

Nu de vertaling van dit artikel:

De keizer verzamelde duizenden boeken uit zijn verschillende huizen en bouwde een bibliotheek op voor gebruik bij de veldslagen. Deze passie voor lezen begon al vroeg. Bonaparte begon na Brienne en de militaire school in Parijs, zijn werkzaam leven in het garnizoen, in het regiment La Fère, in Valence. Hij kwam eerst in contact met Aurel, een drukker en boekhandelaar. Maar hij onderhield ook een actieve correspondentie met boekhandelaar Paul Borde uit Genève, bij wie hij boeken over Corsica en Jean-Jacques Rousseau bestelde. Zoals zijn broer Joseph schreef in zijn Mémoires: ‘hij had de werken van Plutarchus, Plato, Cicero, Cornelius Nepos, Titus Livius, Tacitus verzameld, vertaald in het Frans, die van Montaigne en van Montesquieu. Al deze werken namen een koffer in beslag, die groter was dan de koffer waarin zijn toiletartikelen zaten.’  Zijn eerste bibliotheek werd pas echt bijeengebracht tijdens de Italiaanse campagne en daarna die in Egypte. Naar verluidt verzamelde hij verder, terug in 1801 in Marseille, waar dit enkele jaren werd bewaard (van de 3.000 geregistreerde boeken zijn er helaas nog maar 19 over). Onder deze jeugdwerken van diverse kwaliteiten verdient er één bijzondere aandacht: het ‘Wiskundeboek ten behoeve van de leerlingen van het Koninklijk Ingenieurskorps’, opgedragen door de jonge luitenant Napoleone di Buonaparte aan zijn beste vriend destijds, ridder Charles Le Lieur de Ville-sur-Arce, neef van Marmont. Dit boek, aangeboden op 15 juni 1788, getuigt van de zeer sterke vriendschap tussen de twee jonge mensen en van de lange wandelingen, die ze samen maakten. Napoleon en deze beroemde Charles zullen elkaar opnieuw ontmoeten in Valence en vervolgens in Auxonne, nog steeds in hetzelfde regiment en elkaar hun dromen en ambities toevertrouwen.

WISKUNDE LEERBOEK, BESTEMD VOOR  STUDENTEN VAN HET KONINKLIJK KORPS VAN DE GENIE:  Door de heer Abt BOSSUT, van de Koninklijke Academie van Wetenschappen; Ere-vrij lid van de Koninklijke Academie voor Bouwkunst; van het Institut van Bologna; van de Keizerlijke Academie van Wetenschappen van Sint-Petersburg; van het Provinciaal Genootschap van Wetenschappen en Kunsten van Utrecht; examinator van Leerlingen van het Koninklijk Korps Ingenieurs; Algemeen inspecteur van Machines en Hydraulische Werken van de Koninklijke gebouwen; enz.   DERDE EDITIE, HERZIEN EN UITGEBREID.  TWEEDE DEEL: MEETKUNDE EN DE TOEPASSING VAN ALGEBRA OP MEETKUNDE. TE PARIJS, RUE DAUPHINE, Bij CLAUDE-ANTOINE JOMBERT, oudste zoon,  Bibliothecaris van de Koning voor Techniek en Artillerie.  M.  DCC.  LXXXI   (1779)

Ook heb ik nog even verder gezocht naar dit wiskundeboek, vooral naar de inhoud er van.
Ik was benieuwd hoe de wiskunde werd gepresenteerd aan de leerlingen.
Het boek is op Google verschenen, echter alleen deel 1.
Het valt op dat de wiskunde hier sterk taalkundig wordt gepresenteerd. De leerlingen moesten goed kunnen lezen om het aangebodene te kunnen begrijpen. Probeer het zelf maar eens:

pag. 96 uit deel 1

       

HOOFDSTUK IX.

 Over machten en wortel trekken.

 159. Men noemt de machten van een getal de producten, die we vinden door het getal een bepaald aantal keer met zichzelf te vermenigvuldigen. Een getal is zelf zijn eerste macht. Dus 4, of de eerste macht van 4, is hetzelfde.

 De tweede macht, of het kwadraat van een getal, is het product van dat getal vermenigvuldigd met zichzelf. 4x4, of 16, is dus de tweede macht of het kwadraat van 4. Evenzo is 6x6, of 36, de tweede macht, of het kwadraat van 6. Kort gezegd wordt het woord kwadraat het meest gebruikt in plaats van tweede macht.

 De derde macht, of derde macht, van een getal is het product van dat getal, tweemaal achter elkaar vermenigvuldigd met zichzelf, dat wil zeggen het product van het getal met zijn kwadraat. Dus, als we 4 vermenigvuldigen met zijn kwadraat 16, is het product 64 de derde macht, of de derde macht, van 4. Evenzo is 216, het product van 6 met zijn kwadraat 36, de derde macht, of de derde macht, van 6. Het woord 'dobbelsteen' wordt het meest gebruikt.

 De vierde macht van een getal is het product van dat getal drie keer achter elkaar vermenigvuldigd met zichzelf, dat wil zeggen het product van het getal met de derde macht. Dus 4 × 64, oftewel 256, is de vierde macht van 4; 6 × 216, oftewel 1296, is de vierde macht van 6.

 En zo verder voor de vijfde, zesde, etc. macht.

 160. De bewerking, die we uitvoeren om een bepaalde macht van een getal te vinden, noemen we machtsvorming.

 Het bijzondere aan het afgebeelde boek is dat Napoleon er twee aantekeningen in heeft gemaakt, een opdracht aan zijn kameraad en een stukje handschrift van Napoleon zelf: